Wanneer iemand overlijdt, komt er veel op je af. Verdriet, verwarring en soms ook vragen over het leven zelf. Geloof kan dan helpen. Niet alleen door woorden, maar juist door wat mensen doen tijdens een afscheid: rituelen.

Wat zijn rituelen?

Rituelen zijn speciale handelingen die mensen vaak al heel erg lang op dezelfde manier uitvoeren. Denk aan het aansteken van een kaars, het bidden van een gebed, of het wassen van een overledene op een speciale manier. Deze handelingen geven rust en houvast. Ze helpen om gevoelens te tonen, om stil te staan bij het verlies, en soms ook om hoop te voelen.

Bijvoorbeeld de islam

Tijdens het sterven van moslims zorgen moslims ervoor dat alle schulden zijn voldaan, voordat de laatste adem wordt uitgeblazen. Moslims die bepaalde religieuze plichten niet konden vervullen, geven op hun sterfbed vaak een deel van hun bezittingen als schenking aan de armen.  Op het moment dat kenbaar wordt dat de dood nadert zal een moslim een stervende nooit alleen laten en zal de belijdenis uitgesproken worden. Verder is het voor een Moslim belangrijk dat het lichaam zoveel mogelijk met rust gelaten wordt. Het mag op geen enkele wijze verminkt, ontheiligd of verfraaid worden. Bij een islamitische uitvaart is het belangrijk dat de overledene zo snel mogelijk wordt begraven (bij voorkeur binnen 24 uur). Bij het graf aangekomen wordt het lichaam uit de kist getild en in het graf op de rechterzijde gelegd, het aangezicht richting Mekka. Ook moet het graf worden gedicht door Moslims. Verder mogen vrouwen niet mee naar het graf. Het is dus belangrijk dat er een mannelijke uitvaartleider aanwezig is op de dag van de uitvaart. Vóór de begrafenis wordt het lichaam ritueel gewassen door familieleden van hetzelfde geslacht als de overledene. Daarna wordt het in witte doeken gewikkeld. Tijdens de begrafenis staan mensen in rijen en bidden samen een speciaal gebed. Bloemen zijn niet gebruikelijk.

Bijvoorbeeld het christendom

Als iemand stervende is, kan een priester de zogenaamde ‘bediening’ toedienen: biecht, communie en de ziekenzalving. Bij het katholieke geloof is de uitvaart vaak in de kerk. Er wordt gebeden, gezongen, en een priester spreekt over het leven van de overledene. Er staat meestal een kruis op of bij de kist. Kaarsen branden als teken van licht en hoop. Veel mensen steken zelf een kaarsje aan of leggen bloemen neer. Dit geeft familie en vrienden de kans om afscheid te nemen. Na de uitvaartmis wordt de overledene naar het kerkhof gebracht. Daar vindt de grafdienst plaats. De priester zegent het graf, er wordt wijwater gesprenkeld en soms wierook gebruikt. Ook wordt er met het kruis een kruisteken gemaakt om te herinneren aan het lijden en de verrijzenis van Christus. Na deze rituelen worden de bekende woorden uit de bijbel uitgesproken bij het graf en wordt er een handje zand op het graf gestrooid. Het zand staat dan symbool voor de vergankelijkheid van het lichaam. Het herinnert eraan dat we uit aarde genomen zijn en daar ook naar terugkeren. Als laatste eer en afscheid mogen de belangstellende één voor één langs het graf lopen en ook een handje zand in het graf werpen, een laatste gebaar om het afscheid concreet te maken.

Waarom zijn rituelen belangrijk?

Rituelen geven structuur aan een moment dat vaak chaotisch voelt. Ze zorgen voor een duidelijk begin, midden en einde van de uitvaart. Ook kunnen ze mensen samenbrengen. Het delen van een gebed, een lied of een stilte maakt dat je je minder alleen voelt. Ook als je zelf niet gelovig bent, kun je geraakt worden door zo’n religieus ritueel. Het kan troost geven om te zien hoeveel zorg en aandacht er is voor de overledene. En het is een manier om respect te tonen voor hun overtuigingen. Geloofsrituelen verbinden mensen met elkaar, met hun tradities en soms ook met iets groters dan zichzelf. Of je nu gelovig bent of niet een afscheid met rituelen raakt bijna iedereen.